Chuyện con cái của người Dao
Người Dao cực kỳ cởi mở, văn minh trong chuyện hôn nhân, gia đình, đặc biệt là ứng xử với con cái, con chung, con riêng, con nuôi.
Đó là phong tục rất tốt đẹp, đặc biệt vị tha với phụ nữ. Bọn mất dạy cắt cúp xuyên tạc linh tinh, suy diễn bố láo theo nhận thức áp đặt của mình.
Trước, có viết một bài khá thú vị, về việc hành xử của người Dao với con nuôi, rất ngưỡng mộ họ. Úp để các anh chị đọc.
Chuyện lạ ở ngôi làng nhà nào cũng có… con nuôi
Kỳ thú tục nhận con nuôi
Ở xã Xuân Quang (Bảo Thắng, Lào Cai), có một ngôi làng có cái tên rất đẹp, ấy là làng My, ngôi làng có 100% người Dao Tuyển.
Chúng tôi đến ngôi làng này đúng ngày cả làng vui như hội. Người dân ai nấy trang phục áo dài, áo ngắn từ nhà anh Tiến “voi” khật khừ đi ra. Hóa ra, họ đến nhà anh Tiến để uống rượu, mừng anh Tiến “tậu” được cậu con nuôi.
Thầy cúng Đặng Văn Chung mặt đỏ phừng phừng bảo: “Dân làng ta vừa đi ăn mừng lễ nhận con nuôi ở nhà Tiến “voi” về, mấy hôm nữa lại ăn nhà Tiến “còi”…”.
Làng My có hai anh Lý Văn Tiến nên phải gọi là Tiến “voi” và Tiến “còi”. Sở dĩ phân biệt như thế, vì một Tiến thì to, một Tiến thì còi dí.
Anh Tiến “voi” mới nhận con nuôi nên phải làm lễ nhận con theo đúng phong tục. Cúng bái, liên hoan suốt hai ngày liền. Anh Tiến “voi” cũng nhận con nuôi trùng ngày với anh Tiến “còi”, nhưng chờ anh Tiến “voi” làm lễ xong rồi mới đến lượt anh.
Nhà anh Tiến “voi” nằm ở cuối làng, phải cuốc bộ lòng vòng qua những con đường mòn nhỏ xíu bám sát vào núi.
Tiến “voi” sinh năm 1984, lấy vợ là Hoàng Thị Kim, cùng bản, nhưng ở với nhau 4 năm trời mà chưa có con. Thực tế, vợ chồng Tiến đã đẻ những 3 lần, nhưng toàn đẻ non và không nuôi được. Bác sĩ ở bệnh viện Lào Cai bảo hoãn đẻ vài năm, kẻo đẻ nhiều hỏng dạ con.
Người trong làng kháo nhau: “Vợ chồng thằng Tiến “voi” không nhận con nuôi lấy may thì chỉ có nước tuyệt tự tuyệt tôn”. Họ hàng trong nhà cũng đều nghĩ như vậy nên bàn cách kiếm cho vợ chồng Tiến “voi” một đứa con nuôi theo phong tục của làng.
Trong thời gian đó, ở làng có anh Lý Văn Tiến “còi”, cũng muốn nhận thêm con nuôi, vì anh mới chỉ có hai cô con gái. Tiến “voi” và Tiến “còi” cưỡi xe máy đi khắp các thôn bản trong tỉnh suốt mấy tháng trời, rồi bắn tin khắp nơi, những mong tìm được người cho con.
Sau nhiều ngày vất vả, hai người cũng tìm được hai gia đình cho con ở mãi huyện Xín Mần (Hà Giang), cách nhà những 150km. Hai gia đình cho con là người La Chí, rất nghèo và đông con.
Với người La Chí, nhà nào đẻ nhiều con trai thì cả đời chỉ làm lụng kiếm tiền cưới vợ cho con, do vậy, nhà nào đẻ nhiều con trai thì họ thường tìm cách cho vợi đi. Có con gái, khi gả chồng được thách cưới bạc nén, lợn tạ, nên họ thích đẻ nhiều con gái.
Nói là xin con, nhưng cả Tiến “voi” và Tiến “còi” đều phải chuẩn bị mỗi người 5,2 triệu đồng làm lễ. Anh Tiến “voi” phải bán một con trâu rồi vay mượn thêm khá nhiều mới đủ tiền lo toàn bộ chi phí.
Tục cho con của người La Chí và xin con của người Dao Tuyển cũng khá rườm rà, nên hai gia đình phải đi về rất vất vả. Nếu hôm đi xin con mà gặp nai, hoẵng, rắn thì phải quay về, còn gặp sấm sét, giông bão hoặc đến nhà đúng lúc đứa bé đang ngủ thì không xin đứa bé đó nữa, vì thần linh đã “nhắc nhở” rằng sẽ không nuôi được nó.
Hôm tiễn con, gia đình người La Chí cũng thịt một con lợn và rất nhiều gà vịt để liên hoan linh đình. Thầy cúng hát bài tiễn đưa, bà nội dặn dò cháu (dù cháu bé mới có vài tháng tuổi), còn người mẹ phải đứng bên bậu cửa khóc lóc.
Cúng tổ tiên xong, một người trong họ đứng ra phát biểu: “Từ nay hai nhà tình cảm như thông gia nhé. Mày nuôi cháu tao, cho nó ăn tốt, chóng lớn vào nhé…”.
Thủ tục cuối cùng là người mẹ bế con đặt lên vai người xin, rồi đưa cho mấy trăm ngàn, với ý nghĩa trả công nuôi con mình. Anh Tiến “voi” và Tiến “còi” phải vác cháu bé chạy thật nhanh ra xe rồi chạy thẳng về nhà, mà không được vào nhà ai nghỉ ngơi.
Đấy mới chỉ là thủ tục làm ở nhà cho con, còn nhà nhận thì vô cùng rắm rối, phức tạp, nhiều nghi lễ.
Nghi lễ đầu tiên là lễ cầu con nuôi. Lễ cúng này có tính chất như một lời thách đố của gia chủ đối với thần linh: “Nếu thần linh “giỏi” và linh thiêng thì hãy cho gia chủ một đứa con, gia chủ xin được tạ ơn chu đáo”.
Chủ nhà phải mời 2 thầy cúng chính và 6 thầy cúng phụ, mua 1 tạ gạo, 4 con lợn, 100 lít rượu, 10 đồng bạc trắng… và dựng chay đàn để tiến hành lễ trong suốt 2 ngày 2 đêm.
Trong buổi cúng, 2 thầy cúng chính ở chay đàn, còn 6 thầy cúng phụ đóng giả người đại diện cho Đế Mẫu và ở trong rừng cùng đứa trẻ. Khi ở trong rừng, các thầy cúng hóa trang cho mình và đeo mặt nạ cho đứa bé. Lễ cúng này thể hiện với tổ tiên, thánh thần mong muốn có con của chủ nhà.
Sau 2 ngày đêm cúng bái, các thầy cúng phụ đưa đứa trẻ cho chủ nhà và nhận bạc trắng. Sau đó, các thầy phụ quay lại rừng và đi về chứ không ăn lễ. Mỗi người trong họ sẽ mừng cho cháu bé một ít tiền.
Tiếp đó là lễ cúng tổ tiên được chọn vào một ngày rất đẹp, cũng do thầy cúng đảm nhiệm. Mục đích của lễ cúng là thông báo cho tổ tiên biết và cảm ơn tổ tiên đã giúp con cháu tìm được người con nuôi.
Thầy cúng sẽ đốt chỗ giấy vàng bạc, coi như bên nuôi gửi vàng bạc cho tổ tiên bên bố mẹ đẻ để tổ tiên ban hồn đứa trẻ cho gia đình cha mẹ nuôi. Thầy cúng đi một vòng theo chiều kim đồng hồ, có nghĩa là đi nhận hồn đứa trẻ từ tổ tiên bên cha mẹ đẻ. Sau đó, thầy cúng lại đi một vòng ngược chiều kim đồng hồ, có nghĩa là trao hồn đứa trẻ cho bố mẹ nuôi.
Thầy cúng đã đóng vai trò “liên lạc” giữa thế giới của những người đang sống và thế giới bên kia. Kể từ đây, đứa trẻ chính thức trở thành thành viên của gia đình cha mẹ nuôi.
Một nghi lễ không thể thiếu, đó là lễ đặt tên cho con nuôi, hay còn gọi là lễ cấp sắc. Lễ này cũng gắn với một truyền thuyết xin con nuôi rất xa xưa của người Dao Tuyển.
Chuyện rằng, mẹ (tổ tiên) của người Dao Tuyển từng phá bỏ thai nhi, nên đời sau, kiếp sau linh hồn đứa bé trả thù, làm cho không có con, hoặc toàn sinh con gái, khiến cả đời cô đơn, lạnh lẽo. Các thầy mo đã chống lại sự trả thù bằng cách dạy bảo dân bản nhận con nuôi và làm các thủ tục biến con nuôi thành con đẻ của mình.
Bước đầu tiên của lễ đặt tên là tiến hành lễ “tống hư hoa”, tiếng Dao Tuyển là “thung hủi wỏa”, tức là đưa linh hồn đứa bé hư đi, để nó không còn làm phiền gia đình nữa.
Chủ nhà sẽ làm những tấm phên rộng khoảng 10cm, chiều dài khoảng 20-25cm. Thầy cúng dùng tờ giấy vàng hoặc bạc (ba tờ chập một) gấp thành một hình chữ nhật nhỏ dài đặt lên trên một phên, sau đó cứ một lượt phên lại một lượt giấy. Dùng một sợi dây nhỏ buộc chồng phên giấy lại. Sau đó đặt chồng phên này lên một cái chậu. Chậu này tượng trưng cho chiếc thuyền.
Thầy cúng bê chậu đi ba vòng theo chiều kim đồng hồ, tượng trưng cho việc leo lên núi Hoa Sơn để xin Đế Mẫu tha tội cho nhà chủ để có con, sau đó đốt hết chồng phên và giấy. Đốt xong, thầy cúng đi một vòng ngược chiều kim đồng hồ. Đến đây, coi như bà Đế Mẫu đã chấp nhận tha tội cho người vợ của chủ nhà và không để cho linh hồn của những đứa bé đã chết quấy rối gia đình nữa.
Sau đó, thầy cúng tiến hành lễ cấp sắc như bình thường, một nghi lễ quan trọng nhất trong đời một con người để đặt tên cho đứa trẻ. Từ đây, đứa trẻ sẽ là một thành viên trong bản làng, có tiếng nói và sự bình đẳng như những thành viên khác.
Con nuôi là ‘thần may mắn’
Dao Tuyển là một trong ba ngành Dao, gồm Dao Họ, Dao Đỏ và Dao Tuyển. Ở Lào Cai, người Dao Tuyển có khoảng 12.000 người, cư trú rải rác khắp tỉnh.
Người Dao Tuyển có nhiều phong tục tập quán khá độc đáo, điển hình là tục cầu con và nhận con nuôi. Tục lệ này thường chỉ còn trong truyền thuyết, hoặc có diễn ra cũng mang tính hình thức, tuy nhiên, ở làng My (Xuân Quang, Bảo Thắng, Lào Cai), thì tục lệ này vẫn còn nguyên vẹn đến nay và rất sống động.
Thầy cúng Đặng Văn Chung, đã bỏ một ngày trời lên danh sách, thống kê và đếm được tới 90 người được nhận làm con nuôi của làng từ năm 1979 đến nay. Trong khi đó, cả làng chỉ có 80 hộ người Dao. Chỉ có vài hộ không nhận con nuôi, còn hầu hết các hộ đều có con nuôi.
Điều lạ nữa, kể cả gia đình đã có con cháu đầy đàn, đủ cả gái lẫn trai vẫn nhận thêm con nuôi. Làng My xin con nuôi nhiều đến nỗi, người dân nơi khác tưởng họ là những kẻ chuyên… buôn bán trẻ con.
Rất nhiều gia đình trong làng hiện nuôi những 2 người con nuôi như gia đình anh Bàn Văn Định (một gái, một trai), anh Lý Văn Tiến “còi” (hai con trai), anh Lý Quang Sơn (2 con trai), Bùi Văn Đạnh (2 con trai), Lý Văn Long (một trai, một gái)… Thậm chí, có gia đình nhận những 3 đứa con nuôi (2 gái, một trai) như gia đình anh Lý Quang Châu.
Điều lạ là hầu hết những gia đình này đều đã có con cái, thậm chí cả trai lẫn gái. Và một điều lạ hơn nữa là số lượng con nuôi là gái với con nuôi là nam ở làng My không chênh nhau là mấy. Như vậy, có thể nói, tục nhận con nuôi ở đây không phải có nguồn gốc từ chuyện trọng nam khinh nữ, hoặc nhận con trai để có người nối dõi tông đường. Lý do quan trọng nhất ở việc nhận con nuôi chính là niềm tin về sự may mắn đem lại cho gia đình.
Trong số những người là con nuôi ở làng My, tôi thấy quá nửa số con nuôi ở đây là người Kinh. Khi người Kinh về đây ở, làm các thủ tục cúng bái, cấp sắc cũng sẽ mang họ Dao và trở thành người Dao. Xét về mặt di truyền học, người Dao Tuyển ở làng My là sự pha trộn của khá nhiều tộc người, tuy nhiên, nhìn nhận về khía cạnh văn hóa thì thuần Dao, bởi văn hóa Dao thấm nhuần trong từng con người.
Ông Đặng Văn Chung là thầy cúng, hiện đang sở hữu một kho sách cổ Nôm Dao vô cùng quý giá. Ông gầy như cây sậy. Dưới tấm kính bàn uống nước có mấy chiếc thẻ cử tri của ông và các con đều ghi “Dân tộc: Dao”, trong sổ hộ khẩu cũng vậy, mặc dù từ thế hệ ông trở đi, đại gia đình ông đã là người Kinh hoàn toàn.
Ông Chung sinh năm 1937, quê ở xã Đạo Lý, huyện Lý Nhân, Hà Nam. Năm 1945, nạn đói tràn qua làng ông, cha mẹ phải cho ông để người khác nuôi. Qua tay người nọ, người kia, rồi ông lên tận làng My heo hút giữa rừng.
Rất nhiều đứa trẻ miền xuôi cũng được người Dao ở đây nhận về nuôi trong đợt đói kém đó. Sau này, cha mẹ qua cơn đói khát, lần mò lên làng My tìm lại con, nhưng ông Chung nhất định không về, vì ông đã coi mình là người Dao của bản Dao rồi.
Sau này, cũng có vài lần ông về thăm lại quê quán, họ hàng, gặp cha mẹ đẻ và mọi người đề xuất ông về quê sinh sống, nhưng ông không có ý nguyện về. Con cái, cháu chắt ông mặc dù mang dòng máu Kinh, nhưng giờ đây cũng là người Dao cả và hầu như đều không biết tiếng Kinh. Bản thân ông nói tiếng Kinh cũng câu được câu chăng, nhưng hàng trăm cuốn sách cổ chữ Nôm Dao ông đều đọc lưu loát.
Rồi trường hợp bố con ông Bàn Văn Quang cũng khá đặc biệt. Ông Quang là người Kinh, quê Hải Phòng. Ông kể rằng, năm 1947, khi còn rất nhỏ, có nhiều bom nổ, cháy nhà, mẹ ôm ông chạy, rồi mẹ ông bị trúng đạn chết giữa đường. Một người đàn ông dắt ông đi, rồi đi bè qua một con sông rất lớn, trao cho một người đàn bà. Rồi người đàn bà đó bán ông cho người Dao ở làng My.
Ông Quang làm con nuôi của một thầy mo. Ông Quang lấy vợ cũng là con nuôi của người Dao trong làng. Vợ chồng ông Quang lại chỉ đẻ được hai cô con gái, nên ông xin một đứa con nuôi, cũng là người Kinh, ở Hải Phòng, khi mới 3 tuổi, đặt tên là Bàn Văn Long.
Hồi đó, để xin được Long, ông Quang phải làm một mâm lễ trị giá một con trâu. Hiện tại, Long là Bí thư chi bộ kiêm trưởng bản. Anh Long mới đây đã liên lạc được với cha mẹ đẻ. Cha mẹ anh rất giàu có, sống tại TP. Hải Phòng và rất mong anh về, nhưng anh quyết ở lại vùng người Dao sống cuộc đời đạm bạc, có thể nói là nghèo khó.
Điều kỳ lạ nhất mà tôi được chứng kiến ở cái “bản con nuôi” này, đó là văn hóa Dao Tuyển đã thấm nhuần trong mỗi người con nuôi.
Người con nuôi khi sống với cộng đồng Dao Tuyển ở đây, họ không còn khái niệm về con nuôi hay con đẻ, tộc Dao hay tộc khác nữa. Tình cảm cha con, dòng tộc, vợ chồng vô cùng bền chặt. Chính vì thế, từ trước đến nay, ở bản của người Dao Tuyển này chưa hề có vụ ly hôn nào và đặc biệt là chưa có trường hợp nào người con nuôi bỏ cha mẹ nuôi về với cha mẹ đẻ.
Câu chuyện về tình cảm của người con nuôi với ông thầy cúng Hoàng Sĩ Lực, người dạy chữ Nôm Dao cổ trong bản cũng rất xúc động.
Ông Lực nhận cậu bé tên Khánh về nuôi từ năm 1983, khi Khánh mới 3 tuổi, mặc dù khi đó ông đã có hai người con. Lúc đó, Khánh suy dinh dưỡng đến nỗi cổ chân chỉ bằng ngón tay, da vàng vọt, bụng trướng phình. Bố mẹ Khánh ở Vĩnh Phúc, rất nghèo, con cái bệnh tật, không nuôi được nên cho đi.
Giờ đây, bố đẻ Khánh đã rất thành đạt, hiện là giám đốc một sở lớn trong tỉnh, tuy nhiên, Khánh vẫn chỉ coi mình là con một ông thầy cúng. Bố mẹ Khánh hứa sẽ xây nhà to, xin công việc tốt ở thành phố, nhưng Khánh nhất định không nghe mà chỉ thích ngày lên nương vất vả, tối ăn cơm rau cơm muối bên bếp lửa với cha mẹ nuôi.
Hiện tại, Khánh đã lấy vợ, sinh con và người cha đẻ cho tiền xây một ngôi nhà khang trang ngay đầu bản My. Sắp tới, vợ chồng Khánh sẽ lại kiếm một đứa con nuôi cho đúng phong tục.
Chuyện tình cảm của con nuôi với gia đình ở làng My khiến người ta thêu dệt nên khá nhiều chuyện. Có lời đồn rằng, các thầy mo người Dao Tuyển ở đây đã dùng bùa phép để mê hoặc, khiến cho những đứa trẻ được nhận về nuôi quên hết quá khứ, gốc gác, cha mẹ đẻ của mình.
Một số người ở nơi khác tìm gặp thầy cúng ở đây và đề nghị làm bùa phép giúp con nuôi của mình quên cha mẹ đẻ. Lại có người muốn giành lại con đẻ liền mang nhiều tiền đến, rồi van xin thầy cúng giải bùa phép để đứa con theo về với mình. Tuy nhiên, các thầy cúng đều nói rõ là họ không làm được việc đó.
Theo thầy cúng Đặng Văn Chung, điều cốt yếu khiến những người làm con nuôi ở bản Dao Tuyển này luôn tự coi mình là con đẻ bởi vì họ được sống, lớn lên trong môi trường thấm nhuần văn hóa dân tộc Dao. Và điều quan trọng nhất là người con nuôi luôn được coi như con đẻ, không có sự phân biệt nào, thậm chí con nuôi còn được tôn trọng hơn.
Theo phong tục, khi bố mẹ chết đi, tài sản được chia cho con đẻ, con nuôi như nhau, thậm chí, nếu con nuôi có đóng góp xây dựng gia đình nhiều hơn thì còn được chia nhiều hơn và sẽ là người lo hương khói, thờ cúng tổ tiên.
Từ trước đến nay, ở làng My, chưa có ai đánh hoặc quát mắng con nuôi bao giờ, trong khi đó, nếu con đẻ hư thì roi vọt ngay. Ông Tẩn Mìn Quang bảo: “Mình chăm sóc con nuôi hơn con đẻ vì nó thiệt thòi hơn. Mình đã nhận nó về nuôi thì mình phải thương nó chứ”.
Đối với người Dao ở làng My, con nuôi là “thần may mắn”, là “điềm lành” cho cả nhà, nên họ đều tôn trọng, yêu quý. Sống trong môi trường chan chứa tình cảm đó, những người con nuôi đều phát triển lành mạnh về tâm hồn và rất coi trọng hiếu nghĩa.
Có thể nói, phong tục nhận con nuôi ở làng My vừa là một nét đặc sắc trong văn hóa truyền thống người Dao Tuyển, lại thể hiện tính nhân văn cao cả của con người.
Ảnh: Một cậu bé mới được nhận về làm con nuôi
roi thai 在 Roi Thai Malaysia - Home | Facebook 的必吃
For home chefs who enjoy a creative culinary twist, you can incorporate Roi Thai curry soup into your fusion recipes for a Thai-inspired meal. ... <看更多>